تقسیم‌بندی هنرها
در دنیای هنر، آثار هنری را به دو نوع اصلی هنرهای زیبا و هنرهای کاربردی تقسیم می‌کنند. "زیبایی" معیار اصلی در تعریف هنرهای زیبا و "کاربرد" مهمترین معیار برای تعریف هنرهای کاربردی است.
کاربرد به چه معناست؟
کاربرد را می‌توان با واژه "استفاده" تعریف کرد. از این نظر کاربرد داشتن یک چیز به معنای استفاده داشتن آن چیز در زندگی انسان است. برای مثال شما هر روز از ظروف مختلف برای آشپزی و غذاخوردن استفاده می‌کنید. این ظروف اصطلاحا برای شما کاربرد دارند. واژه دیگری که می‌توان با آن مفهوم کاربرد را در هنرهای کاربردی تعریف کرد "سودمندی" است. هر چیزی که بتواند مقصودی را برآورده کند و کارآمدی و بهره وری داشته باشد، سودمند است. اگر به اطراف خود نگاه کنیم چیزهای سودمند زیادی را می‌بینیم که هر روز از آن ها استفاده می‌کنیم. اما آیا همه اشیای سودمند مورد استفاده ما آثار هنری هستند؟
زیبایی
با توجه به مفهوم استفاده، هنر کاربردی نوعی از هنر است که در زندگی روزمره ما استفاده دارد. هر چند کاربرد، سودمندی، کارآیی و استفاده داشتن مهمترین معیار‌ها در هنرهای کاربردی هستند اما هر شیئ سودمندی لزوما از جمله آثار هنری کاربردی یه شمار نمی‌آید. معیار مهم دیگری لازم است که در کنار کارآیی در یک شی قرار گیرد تا آن را به یک اثر هنری کاربردی تبدیل کند و آن معیار "زیبایی" است. زیبایی مهمترین ویژگی یک اثر هنری است که آن را از اشیای دیگر جدا می‌کند. حال سوال این است که زیبایی چیست؟ تعریف زیبایی کاری دشوار است و تا کنون تعریفی جامع از آن ارائه نشده است. اما می‌توان یک شی زیبا را با صفاتی خاص توصیف کرد. مهمترین صفات زیبایی عبارتند از تناسب و هماهنگی. یک شی زیبا از اجزایی هماهنگ و متناسب با یکدیگر شکل یافته است. زیبایی یک شی در شکل کلی آن و همچنین در تزیینات روی آن قابل مشاهده و درک است. در یک اثر هنری کاربردی، زیبایی با کارآیی ترکیب می‌شود و یک شی سودمند زیبا خلق می شود.
بیایید از همان مثال ظروف استفاده کنیم. همه ما در خانه تعداد زیادی ظرف با استفاده‌ها و کاربرد‌های مختلف داریم. شما ظروفتان را معمولا بر اساس نوع استفاده یا کاربردی که برای شما دارد انتخاب می‌کنید و می‌خرید. اما آیا تا بحال به معیارهای دیگری غیر از کاربرد هم توجه کرده‌اید؟ یک ظرف علاوه بر کاربرد، طراحی و زیبایی نیز دارد. «طرح خوب در هنرهای سودمند آن طرحی است که توجه به کارکرد مناسب و انطباق با مواد و اسلوب‌های ساخت را با اجرای خوب و ظاهر خوشایند درآمیزد»(پاکباز، 656:1390).بسیاری از افراد هنگام خرید یک ظرف علاوه بر کاربرد، به زیبایی آن ظرف هم توجه می‌کنند. فرض کنید به دنبال یک ظرف برای استفاده در اتاق پذیرایی‌تان هستید. برای خرید به فروشگاه‌ها یا سایت‌های فروش مجازی رجوع می‌کنید. یکی از مواردی که نظر شما را برای خرید یک ظرف پذیرایی جلب می‌کند، علاوه بر کاربرد آن، طرح و نقش و زیبایی آن ظرف است. در واقع در یک ظرف زیبا که نظر شما را جلب کرده است، کاربرد و زیبایی با یکدیگر ترکیب شده است. سقراط فیلسوف یونانی باستان در این‌باره می‌گوید: اگر از دو چیز یکی زیباتر از دیگری است بدان سبب است که آنچه زیباتر است هم از حیث سودمندی بر دیگری برتری دارد و هم از حیث لذت.(افلاطون، 285:1390) این تعریف دقیق هنر کاربردی است: ترکیب زیبایی و سودمندی.
جمله کلیدی: در یک اثر هنری کاربردی، زیبایی با کارآیی ترکیب می‌شود و یک شی سودمند زیبا خلق می شود.
دست‌ساز بودن
اما ترکیب زیبایی و کاربرد برای تعریف هنر کاربردی کافی نیست. به مثال ظرف پذیرایی بازگردیم. در هنگام خرید یک ظرف شما نمونه‌های زیادی را مشاهده می‌کنید. اکثر این ظروف ساخته ماشین آلات در کارخانه‌های تولید انبوه ظروف هستند. این نوع ظروف هرچند ممکن است زیبا باشند اما به عنوان اثر هنری شناخته نمی‌شوند. یک ظرف زمانی می‌تواند نمونه‌ای از هنرهای کاربردی باشد که توسط یک هنرمند ساخته شده باشد. دست‌ساز بودن شرطی مهم برای هنر بودن یک شی است. دست‌ساز بودن در برابر ساخت یک شی با ماشین یا دستگاه قرار می‌گیرد. یک اثر هنری کاربردی با دستان یک هنرمند خلق می‌شود.
منحصربفرد بودن: اثر دست هنرمند
دست‌ساز بودن به ظرف پذیرایی شما علاوه بر زیبایی و کاربرد، یک ویژگی دیگر هم اضافه می‌کند: تک بودن و اصالت. ویژگی‌ای که خیلی از ما در هنگام خرید به دنبال آن هستیم. یک ظرف که با دستان هنرمند ساخته شده باشد یک اثر تک، اصیل و منحصر بفرد است. یکی از مهمترین ویژگی‌های آثار هنری، یگانه بودن یا تک بودن آن‌ها است. هیچ دو اثری که توسط یک هنرمند خلق می‌شود شبیه به یکدیگر نیستند. همیشه میان آثار هنری تفاوتی وجود دارد. همین تفاوت است که اصالت و منحصر بفرد بودن را ایجاد می‌کند و به یک اثر هنری ارزشی ویژه می‌بخشد. به این دلیل است که بسیاری از انسان‌ها به دنبال خرید آثار هنری هستند. یک اثر هنری منحصر بفرد محیط خانه ما را نیز منحصر بفرد و متمایز می‌کند.
جمله کلیدی: یک اثر هنری منحصر بفرد محیط خانه ما را منحصر بفرد و متمایز می‌کند.
لذت بردن: حس خوب
ایجاد یک حس خوب نقطه نهایی در تعریف هنرهای کاربردی است. یک اثر هنری کاربردی در شما یک حس خوب ایجاد می‌کند و دیدن و استفاده کردن از آن برای شما لذت بخش خواهد بود. این حس خوشایند از زیبایی، اصالت و منحصر بفرد بودن شی در ما ایجاد می‌شود. زیبایی در ما لذت و حسی خوشایند ایجاد می‌کند. شارل باتو اندیشمند فرانسوی قرن18م. هدف هنرهای کاربردی را کارآیی و لذت آفرینی به طور مشترک در نظر می گرفت.(سوانه،126:1388).دیدن اشیای زیبا خوشایند است.
هنرهای کاربردی: یک تعریف روشن
حال می‌توان با استفاده از این مفاهیم به تعریفی دقیق از هنرهای کاربردی رسید. یک اثر هنری کاربردی ترکیبی است از کارآیی، سودمندی، زیبایی، دست ساز بودن، اصالت، منحصر بفرد بودن و لذت. این موارد ارزش ویژه یک شی هنری کاربردی نسبت به اشیای مشابه غیر هنری است. چیزی که ظرف پذیرایی شما را نسبت به یک ظرف کارخانه‌ای ارزشمند می‌کند همین ویژگی‌ها است. فراموش نکنیم که همین ویژگی‌ها معرف سلیقه و اصالت نگاه ما است. کاربرد اشیای هنری ما را نسبت به دیگران خاص می‌کند و اصطلاحا با سلیقه جلوه می‌دهد.
جمله کلیدی: کاربرد اشیای هنری ما را نسبت به دیگران خاص می‌کند و اصطلاحا با سلیقه جلوه می‌دهد.
چطور بفهمیم که کالایی که می‌خریم یک اثر هنری کاربردی است؟
شما در هنگام جستجو برای خرید یک اثر هنری کاربردی با نمونه‌های مختلف و مشابهی از یک کالا مواجه می‌شوید. صنایع دستی مختلف مانند ظروف سفالین، چوبی، فلزی و شیشه‌ای، فرش‌ها و پارچه‌های دستباف مهمترین هنرهای کاربردی به شمار می‌آیند. برای خرید یک اثر هنری کاربردی مانند صنایع دستی لازم است به مواردی دقت کنید تا علاوه بر داشتن یک شی کاربردی در منزل، زیبایی، منحصر بفرد بودن، حس خوب و خاص بودن را نیز داشته باشید:
1-زیبایی: مهمترین معیار برای پی بردن به اینکه شیی که می‌خریم اثری هنری محسوب می‌شود، زیبایی است. در هنگام خرید به زیبایی شی دقت کنید. به سلیقه خود اعتماد کنید و زیبایی را در میان آثار و اشیای مختلف جستجو کنید. گردش در فروشگاه های آثار هنری و استمرار در خرید آثار هنری کاربردی و علاقه و جستجوی مداوم، نگاه شما را برای یافتن آثار هنری تیزبین خواهد کرد. بنابراین جستجو گر باشید، زیبایی را خواهید یافت.
2-به ماده‌ای که اثر از آن ساخته شده دقت کنید: آثار هنری صنایع دستی در شاخه های مختلف معمولا از مواد و مصالح سنتی مانند سفال و سرامیک، مس، چوب، شیشه، الیاف طبیعی و... ساخته می‌شوند. این در حالی است که کالاهای کارخانه‌ای معمولا از مواد مصنوعی و ترکیبی ساخته شده‌اند.
3-به منحصر بفرد بودن اثر توجه کنید: آثار هنری همیشه با یکدیگر تفاوت دارند. شما میان دو ظرف مسی دست ساز هر چقدر که شبیه هم باشند باز هم تفاوت را پیدا خواهید کرد. در هنگام خرید با مقایسه اثر مورد نظر خود با کالاهای مشابه تفاوت ها را پیدا کنید و مطمئن شوید اثری که انتخاب کرده‌اید ساخته دست یک هنرمند است و نه یک ماشین که محصولاتش همگی شبیه به هم هستند.
4-به تکنیک‌ها توجه کنید: آثار هنری با تکنیک‌های مشخصی توسط هنرمندان ساخته می‌شوند. در هنرهای کاربردی مختلف تکنیک‌های مختلفی به کار می‌رود یک ظرف پذیرایی سفالین معمولا روی چرخ سفالگری ساخته شده است. اگر دقت کنید اثر چرخ را می‌توانید روی آن پیدا کنید. این نشانه اصالت آن شیء است. هر چقدر بیشتر با تکنیک‌های ساخت آثار هنری آشنا شوید دقت شما در انتخاب آثار فاخر بالاتر خواهد رفت.
5-امضای هنرمند: هر هنرمندی سبک خاص خود را دارد. علاوه بر خصوصیات ظاهری اثر، هنرمندان معمولا مهر و امضای خود را روی اثر می‌گذارند. این امضا نشانه اعتبار و اصالت اثر است. گاه ارزش یک اثر هنری به امضای هنرمند بستگی دارد. با خرید یک اثر از یک هنرمند مشهور شما صاحب یک کالای با ارزش خواهید بود.
6-از فروشگاه ها و سایت های معتبر فروش آثار صنایع دستی خرید کنید: در نهایت اگر می‌خواهید با اطمینان بیشتری به خرید آثار هنری کاربردی و صنایع دستی بپردازید به فروشگاه های و سایت های معتبر فروش این آثار رجوع کنید. فروشگاه ها و سایت های اینترنتی زیادی هستند که مدعی فروش آثار هنری هستند اما همیشه برای اینکه مطمئن باشید که کالایی که خریداری کرده‌اید یک اثر هنری است از فروشگاه‌های معتبر که به صورت تخصصی به فروش آثار هنری و صنایع دستی می‌پردازند خرید کنید. رجوع به سایت‌های این فروشگاه ها یا سایت‌های تخصصی فروش آثار صنایع دستی راهی دیگر برای خریدی مطمئن است.
منابع
-افلاطون(1384)،دوره آثار(4جلد)، ترجمه محمد حسن لطیفی، تهران: انتشارات خوارزمی.
-پاکباز، رویین(1390) دایره‌المعارف هنر، تهران: نشر فرهنگ معاصر.
-سوانه، پیر(1388)مبانی زیبایی‌شناسی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: نشر ماهی.
